Sözcüğe yazılı en eski kaynak olarak Uygurca İyi Prens Kötü Prens Öyküsü’nde rastlıyoruz. Sözcük eserde ‘ sağlık, iyilik, güç ‘ anlamında kullanılmıştır.
Esen/Esenlik sözcüğü Eski Türkçede selamlaşma kalıbı olarak yer bulmuştur. Sözcük Hakasça ve Altay Türkçesinde ‘izen’ şeklinde olup ‘merhabalar’ sözcüğünü karşılamaktadır. Günümüzde de vedalaşma kalıbı olarak görevini sürdürmektedir: ‘Esen kalın, esenlikler dilerim.’ şeklinde.
İlginç bir bilgiyi de paylaşalım: Ankara’da havalimanına ad olan Esenboğa, ‘ésen-boğa’ yani ‘sağlıklı, güçlü, kuvvetli boğa’ anlamındadır. Bu ad ise Timur’un komutanlarından biri olan İsenbuga’dan gelmektedir.
Sözcüğe Uygur metinlerinde rastlıyor olsak da kökeni konusunda tartışmalı görüşler mevcuttur. Örneğin, Doerfer sözcüğün İranî bir alıntı olduğu ve Farsça āsān ( آسان ) sözcüğünden evrildiği görüşü üzerinde durur. ( āsān : rahatlık, dinlenme )
Uygurca Maniheist Metinlerden bir alıntı ile çözümlemeyi tamamlayalım:
“.. esenin bardımız esenin keltimiz! “
[esenlikle gittik, esenlikle geldik]